Uyğunlaşma və Davranış Pozuntusu: Əlamətləri, Səbəbləri və Həll Yolları
Uşaqlıq və yeniyetməlik dövrləri insanın emosional və sosial inkişafı baxımından ən həssas mərhələlərdən sayılır. Lakin bəzən uşaq və ya yeniyetmə mühitə uyğunlaşmaqda və qaydalarla uyğun davranış formalaşdırmaqda çətinlik çəkə bilər. Məhz bu hallarda uyğunlaşma və davranış pozuntuları ortaya çıxır.
Bəs uyğunlaşma və davranış pozuntusu nədir, bu hallar uşaqlarda necə meydana çıxır və hansı həll yolları mövcuddur?
🔒 Məxfilik və Etik Prinsiplər
🎓 Uşaq Psixoloqu
🗓️ ️İlk Görüş: Qiymətləndirme
Uyğunlaşma və Davranış Pozuntusu Nədir?
Uyğunlaşma və davranış pozuntusu — fərdin yaşına və inkişaf səviyyəsinə uyğun olmayan davranışlar sərgiləməsi, sosial qaydalara zidd hərəkət etməsi və mühitə uyğunlaşmaqda çətinlik çəkməsi vəziyyətidir.
Bu pozuntu sadəcə qısamüddətli kapriz və ya qəzəb tutması ilə məhdudlaşmır. Əlamətlər davamlı xarakter alır və uşağın gündəlik həyatına mənfi təsir göstərir.
Xüsusiyyətləri:
- Qaydalara qarşı çıxmaq
- Aqressiv davranışlar nümayiş etdirmək
- Yalan danışmaq, oğurluq kimi sosial normalara zidd hərəkətlər
- Akademik göstəricilərdə enmə
- Dost münasibətlərində problemlər yaşamaq
Uşaqlarda Uyğunlaşma və Davranış Pozuntuları
Uşaqlarda uyğunlaşma və davranış pozuntuları adətən məktəbəqədər dövrdə başlayır və məktəb yaşında daha aydın şəkildə özünü göstərir.
Əlamətlər:
- Daimi qəzəb tutmaları
- Dostlarına və ya ailə üzvlərinə qarşı aqressiv davranışlar
- Müəllimlərə qarşı inadkarlıq və ya qaydaları rəddetmə
- Məktəbdən yayınma və ya dərslərə maraqsızlıq
- Diqqətin dağılması və fokuslanma çətinlikləri
Əgər bu davranışlar uzun müddət davam edirsə və uşağın gündəlik həyatına təsir göstərirsə, peşəkar dəstək almaq vacibdir.
Uyğunlaşma və Davranış Pozuntularının Səbəbləri
“Uyğunlaşma və davranış pozuntusu nədir?” sualının cavabı təkcə davranış səviyyəsi ilə məhdudlaşmır; bu vəziyyətin dərin psixoloji və bioloji səbəbləri ola bilər.
- Ailə daxili münasibətlər: Həddindən artıq avtoritar və ya laqeyd valideyn davranışları
- Psixoloji amillər: Narahatlıq, depressiya, özünə inamsızlıq
- Mühit təsirləri: Mənfi dost çevrəsi, zorakılıq və ya sosial təcrid
- Bioloji səbəblər: Diqqət çatışmazlığı, hiperaktivlik kimi neyroinkişaf problemləri
- Travmalar: Boşanma, itki, ailədaxili zorakılıq və ya gərginlik
Uyğunlaşma və Davranış Pozuntularının Əlamətləri
- Tez-tez yalan danışmaq
- Həddindən artıq qəzəb və aqressiv davranışlar
- Dost münasibətlərində gərginlik və pozulma
- Qaydaları rəddetmə və otoritetə qarşı çıxmaq
- Dərs uğurlarında azalma
- Əşyaları sındırmaq və ya ətrafına zərər verməyə meyllilik
Bu əlamətlər uşağın sosial uyğunlaşmasını çətinləşdirir və vaxtında müdaxilə edilmədikdə yetkinlik dövründə daha ciddi psixoloji problemlərə yol aça bilər.
Uyğunlaşma və Davranış Pozuntularının Həll Yolları
- Ailə dəstəyi: Uşağa səbir və anlayışla yanaşmaq, onu mühakimə etmədən dinləmək.
- Tutarlı intizam: Aydın qaydalar müəyyən etmək, lakin cəza yönümlü deyil, öyrədici bir yanaşma tətbiq etmək.
- Psixoloji dəstək: Uşaq psixoloqu və ya terapevtlə peşəkar iş birliyi qurmaq.
- Məktəblə əməkdaşlıq: Müəllimlərin və psixoloji xidmətin prosesə aktiv şəkildə qoşulması.
- Müsbət davranışları möhkəmləndirmək: Uşağın düzgün davranışlarını tərifləmək və təşviq etmək.
- Sosial bacarıqları inkişaf etdirmək: İdman, incəsənət və qrup fəaliyyətləri ilə uşağın ictimai adaptasiyasını gücləndirmək.
Uyğunlaşma və Davranış Pozuntularında Erkən Müdaxilə
Uşaqlarda uyğunlaşma və davranış pozuntuları vaxtında müəyyən edildikdə, müalicə prosesi daha asan və təsirli olur. Uşağın davranışlarını anlamağa çalışmaq və erkən yaşda dəstək almaq, gələcəkdə baş verə biləcək daha ciddi psixoloji problemlərin qarşısını alır.
Problemli Davranışlar Bir Mesaj Daşıyır
Hər bir problemli davranış, əslində uşağın “köməyə ehtiyacım var” mesajı ola bilər. Valideynlər bu davranışlara sadəcə mənfi reaksiya kimi deyil, uşağın emosional dünyasının ifadəsi kimi baxmalıdırlar. Uşağın nə demək istədiyini anlamağa çalışmaq, problemin kökünü tapmağın və sağlam ünsiyyət qurmağın ilk addımıdır.
Valideynlərin ən çox maraqlandıqları mövzular
1Uşağımın Psixoloqa Getməli Olduğunu Necə Anlaya Bilərəm?
▾
Hər bir uşaq bəzən çətin davranışlar göstərə bilər.Lakin bu vəziyyət uzun müddət davam edir, uşağınızın gündəlik həyatına, məktəb uğurlarına və ya sosial münasibətlərinə mənfi təsir göstərirsə, mütəxəssis dəstəyi almaq faydalı olar.Məsələn; tez-tez baş verən qəzəb tutmaları, içinə qapanma, güclü narahatlıq, qardaş qısqanclığı, diqqət pozuntusu, altını islatma, dırnaq yemə və ya tiki kimi hallar, mütəxəssis müdaxiləsinin zəruri olduğuna işarə edə bilər.
2Seanslar nə qədər davam edir?
▾
Seanslar, adətən 45–50 dəqiqə davam edir.Bu müddət uşağın yaşına, diqqət səviyyəsinə və görüşün məzmununa əsasən dəyişə bilər.İlk görüşlərdə valideynlə birgə qiymətləndirmə aparıldığı üçün müddət bir qədər fərqli ola bilər.Daimi seanslarda isə uşağın diqqətini itirmədən səmərəli terapiya prosesi təmin etmək üçün 45–50 dəqiqə ən uyğun zamandır.
3Neçə seans tələb olunur?
▾
Dəstək prosesi zamanı seansların sayı, uşağın yaşadığı problemin növünə, dərinliyinə və istifadə olunan terapevtik yanaşmaya görə dəyişə bilər.Bəzi hallarda 8–12 seans kifayət edə bilər, lakin daha mürəkkəb hallarda proses 24 seansa qədər uzana bilər.Travma kimi dərin təsirli vəziyyətlərdə isə daha uzunmüddətli görüşlərə ehtiyac duyula bilər.Seansların davamlı şəkildə keçirilməsi, prosesin səmərəliliyini və müalicənin təsir gücünü artırır.
4İlk görüşdə nə edilir?
▾
İlk görüş adətən valideynlərlə birlikdə keçirilir.Bu görüş zamanı uşağın inkişaf tarixi, qarşılaşdığı çətinliklər və ailənin gözləntiləri ətraflı şəkildə müzakirə olunur.Daha sonra prosesin necə davam edəcəyi barədə məlumat verilir və ailə ilə birlikdə terapiyanın məqsədləri müəyyənləşdirilir.Növbəti seanslarda uşaqla tanışlıq görüşləri keçirilir. Bu mərhələdə etibarlı və təhlükəsiz mühit yaradılır, uşağın özünü ifadə etməsi təşviq olunur və emosional əlaqə formalaşdırılır.
5Uşağım görüşlərə gəlmək istəməzsə nə olar?
▾
Bəzi uşaqlar ilk mərhələdə yeni mühitə daxil olarkən və ya tanımadığı bir mütəxəssislə görüşərkən çəkingən davrana bilərlər.Bu tamamilə təbii bir vəziyyətdir.Görüşlər zamanı oyun, rəsm, hekayə və yaradıcılıq fəaliyyətləri vasitəsilə uşaq üçün təhlükəsiz, səmimi və dəstəkləyici bir mühit yaradılır.Zəruri hallarda, ilk seanslarda valideynin qısa müddətli iştirakı da təmin edilə bilər.
6Valideynlər də görüşlərdə iştirak edirmi?
▾
Terapiya prosesi yalnız uşaqla məhdudlaşmır; ailə ilə əməkdaşlıq böyük əhəmiyyət daşıyır.
Müntəzəm aralıqlarla keçirilən valideyn görüşmələri zamanı seanslardakı irəliləyiş müzakirə olunur və ev şəraitində tətbiq oluna biləcək tövsiyələr verilir.
7Onlayn görüş mümkündürmü?
▾
Uşaqlarla aparılan seanslar, imkan daxilində üzbəüz şəkildə həyata keçirilir.
Lakin valideynlərlə olan görüşlər həm onlayn, həm də üzbəüz formatda keçirilə bilər.