Uşaqlarda Tik Nədir?

Uşaqlarda tik, uşağın ixtiyarsız və təkrarlanan əzələ hərəkətləri (motor tiklər) və ya səs çıxarma (vokal tiklər) şəklində ortaya çıxan davranış pozuntusudur. Tiklər adətən 4–6 yaş aralığında başlayır və ergenlik dövründə bir müddət daha intensivləşə bilər. Bəzi uşaqlarda qısa müddətli olur və öz-özünə keçir, digərlərində isə davamlı və dövri şəkildə təkrarlana bilər.

Tik Növləri

1. Motor tiklər: Göz qırpmaq, üzünü büzmək, başı yelləmək, çiyinləri oynatmaq kimi bədən hərəkətləri ilə özünü göstərir.
2. Vokal tiklər: Boğaz təmizləmə, öskürmək, burun çəkmək kimi səs çıxarma davranışları bu qrupa daxildir.

Xüsusilə göz tiki və göz qırpma tiki, uşaqlarda ən çox rast gəlinən motor tik formalarındandır. Bu davranışlar çox vaxt şüursuz şəkildə baş verir və uşaq tərəfindən idarə olunmur.

Uşaqlarda Tiklər: Səbəbləri, Əlamətləri və Həll Yolları

Valideynlərin ən çox verdiyi suallardan biri budur: “Uşaqlarda tiklər nəyə görə yaranır?” Tiklərin dəqiq səbəbi tam məlum olmasa da, bir çox bioloji, psixoloji və mühit amilləri bu vəziyyətdə rol oynayır.

🧠 Uşaqlarda Tiklərin Əsas Səbəbləri

• Genetik amillər: Ailədə tik tarixi varsa, uşaqlarda da müşahidə ehtimalı artır.
• Neyroloji səbəblər: Beyindəki bəzi kimyəvi tarazlıqların pozulması ilə əlaqəli ola bilər.
• Stres və gərginlik: Məktəb problemləri, ailədaxili münaqişələr, qardaş qısqanclığı tikləri gücləndirə bilər.
• Model davranış: Uşaq ətrafında gördüyü hərəkətləri təqlid edə bilər.
• Yuxusuzluq və yorğunluq: Dincəlməmək və fiziki gərginlik tiki artıran mühüm faktorlardandır.

Xüsusilə stres amili, uşaqlarda tik pozuntusunun ən güclü tetikleyicilərindən biridir.

Uşaqlarda Tiklərin Əlamətləri

Hər uşaq fərqli şəkildə reaksiya verə bilər. Ən çox görünənlər:

• Göz qırpmaq və ya göz tiki
• Dodaqları oynatmaq, qaş qaldırmaq
• Çiyin silkələmək, başı yelləmək
• Boğaz təmizləmək, öskürmək kimi səslər çıxarma
• Əllərlə və ayaqlarla ritmik hərəkətlər

Əgər bu davranışlar uzun müddət davam edirsə və gündəlik həyatı çətinləşdirirsə, bu artıq uşaqlarda tik pozuntusu hesab olunur.

Uşaqlarda Göz Tiki və Göz Qırpma Tiki

Valideynlərin ən tez fərq etdiyi hallar göz tiki və göz qırpma tikidir. Uşaq ixtiyarsız şəkildə tez-tez gözlərini qırpar və bu, çox vaxt göz xəstəliyi ilə səhv salınır.

Lakin çox hallarda gözdə heç bir fiziki problem olmur — bu davranış sadəcə tik pozuntusunun bir əlamətidir.

Uşaqlarda Tik Pozuntusu Nədir?

Tiklərin davametmə müddəti və intensivliyi artdıqda bu vəziyyət “tik pozuntusu” adlanır.

• Əgər tiklər 1 ildən az davam edirsə → keçici tik pozuntusu,
• Əgər 1 ildən çox davam edirsə → xroniki tik pozuntusu kimi qiymətləndirilir.

Bəzi uşaqlarda tiklərlə yanaşı diqqət əskikliyi, hiperaktivlik və ya obsessiv-kompulsiv pozuntu da müşahidə oluna bilər. Bu səbəbdən erkən diaqnoz və peşəkar müdaxilə vacibdir.

Uşaqlarda Tiklər Necə Keçir?

Əksər hallarda tiklər bir neçə ay ərzində azalır və ya tamamilə yox olur. Bəzi uşaqlarda isə uzunmüddətli ola bilər.

Tiklərin azalmasına kömək edən amillər:

• Stres və gərginliyin azaldılması
• Kifayət qədər yuxu və balanslı qidalanma
• Uşağı tiklərinə görə utanmağa məcbur etməmək
• Tiki etdikdə dərhal xəbərdarlıq etməmək (çünki bu, tiki artırır)
• Lazım gələrsə, psixoloq və ya psixiatr dəstəyi almaq

Tiklər çox vaxt ergenlik dövrünə qədər azalır, lakin uzun sürərsə, mütləq mütəxəssis müdaxiləsi lazımdır.

Tiki Olan Uşağa Necə Yanaşmaq Lazımdır?

• ❌ Suçlamayın və utandırmayın: Tiklər uşaq tərəfindən idarə edilə bilməz.
• 👀 Tikə diqqət çəkməyin: “Gözünü niyə qırpırsan?” demək tiki artırır.
• 💬 Anlayışlı olun: Uşağın təhlükəsiz və qəbul edildiyini hiss etməsi önəmlidir.
• ☀️ Stres mənbələrini azaldın: Məktəb, ailə və sosial təzyiqləri minimuma endirin.
• 🌟 Müsbət davranışları tərifləyin: Tiklərdən başqa davranışlarını müsbət gücləndirin.
• 👩‍⚕️ Peşəkar yardım alın: Davamlı hallarda uşaq psixoloqu və ya psixiatrla işləmək vacibdir.

Uşaqlarda Tiklərin Gündəlik Həyata Təsiri

Tiklər uşağın özünə inamını azalda, sosial münasibətlərini çətinləşdirə bilər. Bəzən dostlarının zarafat və ya məsxərə etməsi, uşağın içinə qapanmasına səbəb olur. Bu səbəbdən, yalnız ailə deyil, məktəb mühiti və müəllimlər də bu mövzuda maarifləndirilməlidir.

Uşaqlarda Tiklərin Müalicəsi

Tiklərin çoxu öz-özünə keçə bilər, amma bəzi hallarda müalicə tələb olunur.

• 🧠 Psixoterapiya: Davranış yönümlü terapiyalar çox təsirli olur.
• 💊 Dərman müalicəsi: Şiddətli tiklərdə, həkim nəzarəti ilə tətbiq edilir.
• 👨‍👩‍👧 Ailə məsləhəti: Ailənin düzgün yanaşma tərzini öyrənməsi və uşağa dəstək olması vacibdir.

Uğurlu müalicənin əsas şərti — uşağın özünü qəbul edilmiş və güvəndə hiss etməsidir.