Diqqət Çatışmazlığı və Hiperaktivlik Pozuntusu (DÇHP): Əlamətləri, Xüsusiyyətləri və Həll Yolları
Uşaqlıq çağında ən çox müşahidə olunan nöroinkişaf problemlərindən biri Diqqət Çatışmazlığı və Hiperaktivlik Pozuntusudur (DÇHP). Bu gün bir çox ailə, uşaqlarında həddindən artıq hərəkətlilik, diqqəti toplamaq çətinliyi və ya dürtüsel (impulsiv) davranışlar gördükdə bu diaqnozla qarşılaşır.
DÇHP-li uşaqlar təkcə dərs nailiyyətlərində deyil, həm də sosial münasibətlərdə və gündəlik həyatda müxtəlif çətinliklər yaşayırlar. Lakin doğru yanaşmalar və uyğun metodlarla bu uşaqların güclü tərəfləri inkişaf etdirilə bilər və həyat keyfiyyətləri əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırıla bilər.
🔒 Məxfilik və Etik Prinsiplər
🎓 Uşaq Psixoloqu
🗓️ ️İlk Görüş: Qiymətləndirme
Diqqət Çatışmazlığı və Hiperaktivlik Pozuntusu (DÇHP) Olan Uşaqların Xüsusiyyətləri
DÇHP olan uşaqların xüsusiyyətləri onların yaşına və pozuntunun növünə görə fərqlilik göstərə bilər. Ümumilikdə üç əsas simptom qrupu mövcuddur:
1. Diqqət çatışmazlığı əlamətləri
- Dərs zamanı diqqətini cəmləməkdə çətinlik çəkmək
- Əşyalarını tez-tez itirmək
- Detallara fikir verməmək
- Tapşırıqları yerinə yetirərkən tez darıxmaq və diqqəti yayınmaq
2. Hiperaktivlik əlamətləri
- Daim hərəkətdə olmaq, yerində dayana bilməmək
- Tez-tez qaçmaq, dırmanmaq və ya hərəkət etmə ehtiyacı hiss etmək
- Sakit fəaliyyətlərdə iştirakda çətinlik çəkmək
- Həddindən artıq danışmaq
3. Dürtüsellik (impulsivlik) əlamətləri
- Növbəsini gözləməkdə çətinlik
- Suallar tamamlanmadan cavab vermək
- Tələsik qərarlar vermək
- Dost münasibətlərində səbir göstərməkdə çətinlik
Bu xüsusiyyətlər uşağın həm məktəb performansına, həm də sosial münasibətlərinə təsir göstərir. Lakin erkən fərqindəlik və düzgün istiqamətləndirmə ilə bu uşaqlara emosional, akademik və sosial sahələrdə dəstək vermək mümkündür.
DÇHP-li Uşaqlara Necə Davranmaq Lazımdır?
Valideynlərin ən çox verdiyi suallardan biri budur: “Diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozuntusu (DÇHP) olan uşağa necə yanaşmalıyam?” İşte bəzi vacib tövsiyələr:
- Səbirli olun: Uşağın davranışlarını şəxsən sizə qarşı kimi qəbul etməyin.
- Aydın qaydalar qoyun: Qısa, konkret və başa düşülən istiqamətlər verin.
- Rutin yaradın: Gündəlik plan uşağın özünü idarəetmə hissini gücləndirir.
- Müsbət motivasiya verin: İstənilən davranışları mükafatlandırın.
- Tənqiddən uzaq durun: Kiçik nailiyyətlərini belə tərifləyin.
- Mütəxəssis dəstəyi alın: Psixoloq və ya xüsusi təhsil mütəxəssisi ilə əməkdaşlıq edin.
Bu yanaşmalar uşağın davranışlarını tənzimləməsinə, özünə inamını artırmasına və emosional tarazlıq tapmasına kömək edir.
DÇHP-li Uşaqlar Üçün Fəaliyyətlər
Uşağın enerjisini düzgün istiqamətə yönəltmək və diqqət bacarıqlarını artırmaq üçün uyğun fəaliyyətlər çox önəmlidir.
- Fiziki fəaliyyətlər: Üzmə, basketbol, velosiped sürmək kimi idman növləri artıq enerjini sağlam şəkildə sərf etməyə kömək edir.
- Bədii fəaliyyətlər: Rəsm çəkmək, musiqi aləti ifa etmək və ya drama məşğələləri diqqət və ifadə bacarıqlarını inkişaf etdirir.
- Zehin məşqləri: Pazl, yaddaş kartları, sudoku kimi oyunlar diqqət müddətini uzadır.
- Gündəlik planlama: Uşağın öz məsuliyyətlərini izləməsi üçün cədvəllərdən istifadə oluna bilər.
- Qrup oyunları: Sosial bacarıqların inkişafı üçün komanda oyunları faydalıdır.
Bu fəaliyyətlər uşağın həm diqqətini, həm də sosial uyğunluğunu gücləndirir.
DÇHP və Məktəb Həyatı
DÇHP-li uşaqlar məktəbdə tez-tez dərs zamanı diqqətini toplamaq çətinliyi, tez ayağa qalxmaq və müəllimi yarıda kəsmək kimi davranışlarla seçilirlər. Bu hallar akademik göstəricilərin azalmasına səbəb ola bilər.
Müəllimlərin rolu:
- Azar vermək yerinə istiqamətverici və anlayışlı dil istifadə etmək
- Qısa və aydın təlimatlar vermək
- Dərsi kiçik hissələrə bölmək
- Şagirdin nailiyyətlərini qeyd edib motivasiya yaratmaq
Məktəb və ailə arasında əməkdaşlıq olduqda uşağın inkişafı daha balanslı və dayanıqlı olur.
DÇHP-li Uşaqlarda Güclü Tərəflər
Hər çətinliklə yanaşı, bir üstünlük də mövcuddur. DÇHP olan uşaqlarda çox vaxt yaradıcı düşüncə, praktik zəka və yüksək enerji müşahidə olunur.
- Fərqli düşünmə qabiliyyətləri sayəsində problemlərə yaradıcı yanaşa bilirlər.
- Maraqlı olduqları sahələrdə yüksək diqqət və bacarıq göstərə bilirlər.
- Liderlik xüsusiyyətləri inkişaf edə bilər.
Bu güclü tərəflərin dəstəklənməsi uşağın özünə inamını və sosial bacarıqlarını artırır.
DÇHP Bir Əngəl Deyil — Fərqlilikdir
Cəmiyyətdə DÇHP çox vaxt mənfi etiketlərlə anılsa da, bu vəziyyət əslində bir “xəstəlik” deyil, neyroinkişaf fərqliliyidir. Düzgün dəstək və yönləndirmə ilə DÇHP-li uşaqlar həm akademik, həm də sosial həyatda uğurlu və xoşbəxt fərdlər ola bilərlər.
Valideynlərin ən çox maraqlandıqları mövzular
1Uşağımın Psixoloqa Getməli Olduğunu Necə Anlaya Bilərəm?
▾
Hər bir uşaq bəzən çətin davranışlar göstərə bilər.Lakin bu vəziyyət uzun müddət davam edir, uşağınızın gündəlik həyatına, məktəb uğurlarına və ya sosial münasibətlərinə mənfi təsir göstərirsə, mütəxəssis dəstəyi almaq faydalı olar.Məsələn; tez-tez baş verən qəzəb tutmaları, içinə qapanma, güclü narahatlıq, qardaş qısqanclığı, diqqət pozuntusu, altını islatma, dırnaq yemə və ya tiki kimi hallar, mütəxəssis müdaxiləsinin zəruri olduğuna işarə edə bilər.
2Seanslar nə qədər davam edir?
▾
Seanslar, adətən 45–50 dəqiqə davam edir.Bu müddət uşağın yaşına, diqqət səviyyəsinə və görüşün məzmununa əsasən dəyişə bilər.İlk görüşlərdə valideynlə birgə qiymətləndirmə aparıldığı üçün müddət bir qədər fərqli ola bilər.Daimi seanslarda isə uşağın diqqətini itirmədən səmərəli terapiya prosesi təmin etmək üçün 45–50 dəqiqə ən uyğun zamandır.
3Neçə seans tələb olunur?
▾
Dəstək prosesi zamanı seansların sayı, uşağın yaşadığı problemin növünə, dərinliyinə və istifadə olunan terapevtik yanaşmaya görə dəyişə bilər.Bəzi hallarda 8–12 seans kifayət edə bilər, lakin daha mürəkkəb hallarda proses 24 seansa qədər uzana bilər.Travma kimi dərin təsirli vəziyyətlərdə isə daha uzunmüddətli görüşlərə ehtiyac duyula bilər.Seansların davamlı şəkildə keçirilməsi, prosesin səmərəliliyini və müalicənin təsir gücünü artırır.
4İlk görüşdə nə edilir?
▾
İlk görüş adətən valideynlərlə birlikdə keçirilir.Bu görüş zamanı uşağın inkişaf tarixi, qarşılaşdığı çətinliklər və ailənin gözləntiləri ətraflı şəkildə müzakirə olunur.Daha sonra prosesin necə davam edəcəyi barədə məlumat verilir və ailə ilə birlikdə terapiyanın məqsədləri müəyyənləşdirilir.Növbəti seanslarda uşaqla tanışlıq görüşləri keçirilir. Bu mərhələdə etibarlı və təhlükəsiz mühit yaradılır, uşağın özünü ifadə etməsi təşviq olunur və emosional əlaqə formalaşdırılır.
5Uşağım görüşlərə gəlmək istəməzsə nə olar?
▾
Bəzi uşaqlar ilk mərhələdə yeni mühitə daxil olarkən və ya tanımadığı bir mütəxəssislə görüşərkən çəkingən davrana bilərlər.Bu tamamilə təbii bir vəziyyətdir.Görüşlər zamanı oyun, rəsm, hekayə və yaradıcılıq fəaliyyətləri vasitəsilə uşaq üçün təhlükəsiz, səmimi və dəstəkləyici bir mühit yaradılır.Zəruri hallarda, ilk seanslarda valideynin qısa müddətli iştirakı da təmin edilə bilər.
6Valideynlər də görüşlərdə iştirak edirmi?
▾
Terapiya prosesi yalnız uşaqla məhdudlaşmır; ailə ilə əməkdaşlıq böyük əhəmiyyət daşıyır.
Müntəzəm aralıqlarla keçirilən valideyn görüşmələri zamanı seanslardakı irəliləyiş müzakirə olunur və ev şəraitində tətbiq oluna biləcək tövsiyələr verilir.
7Onlayn görüş mümkündürmü?
▾
Uşaqlarla aparılan seanslar, imkan daxilində üzbəüz şəkildə həyata keçirilir.
Lakin valideynlərlə olan görüşlər həm onlayn, həm də üzbəüz formatda keçirilə bilər.