Uşaqlarda İnatçılıq: Əlamətləri, Səbəbləri və Həll Yolları
Uşaqlıq dövrü, inkişafın ən hərəkətli və dinamik mərhələlərindən biridir. Uşağın müstəqillik qazanmaq istəyi, öz qərarlarını vermək cəhdi və şəxsiyyətinin formalaşması bəzən inatçılıq (israr və dirənmə davranışı) şəklində özünü göstərə bilər. Valideynlər üçün bu hal bəzən çətin olsa da, inatçılıq əslində təbii və sağlam bir inkişaf göstəricisidir.
Xüsusilə 2–8 yaş arası uşaqlarda inatçılıq fərqli yaş dövrlərində müxtəlif səbəblərlə meydana çıxır. Məsələn, 4 yaşlı uşaqda inatçılıq müstəqillik mübarizəsi ilə əlaqəlidirsə, 8 yaşlı uşaqda bu davranış daha çox sosial mühit və kimlik axtarışı ilə bağlı olur.Bəs uşaqlarda inatçılıq nəyə görə yaranır, bu davranışın qarşısını almaq üçün nələr edilməlidir və inatçılıq göstərən uşağa necə yanaşmaq lazımdır?
🔒 Məxfilik və Etik Prinsiplər
🎓 Uşaq Psixoloqu
🗓 ️İlk Görüş: Qiymətləndirme
Uşaqlarda İnatkarlıq Nədir?
Uşaqlarda inatkarlıq, uşağın istədiyini etməkdə israr etməsi, valideynin yönləndirmələrinə qarşı çıxması və qaydalara əməl etməkdə çətinlik çəkməsidir. Uşağın tez-tez “Xeyr” deməsi, istədiyini əldə etmək üçün ağlaması və ya mübahisəyə girməsi bu davranışın tipik nümunələrindəndir.
Bu mərhələ hər nə qədər çətin görünsə də, əslində uşağın “Mən də varam, öz qərarlarım var” mesajını verdiyi bir inkişaf dövrüdür.
Uşaqda İnatkarlıq Niyə Baş Verir?
Valideynlərin ən çox verdiyi sual “Uşaqda inatkarlıq niyə olur?” sualıdır. Səbəblər yaşa görə dəyişə bilər:
- 2–3 yaş: Mənlik inkişafı, müstəqillik arzusu.
- 4 yaş: Sosial mühitlə tanışlıq, öz gücünü sınamaq.
- 5–6 yaş: Məktəbəqədər qaydalara uyğunlaşmaqda çətinlik.
- 7–8 yaş: Kimlik axtarışı, yaşıdların təsiri, valideyn avtoritetinə qarşı çıxmaq.
Bundan başqa, aşağıdakı amillər inad davranışlarını artırır:
- Həddindən artıq qayda və qadağalar
- Laqeydlik və ya çox sıx nəzarət
- Qardaş-qız qısqanclığı
- Stres və ətraf mühit amilləri
2–3 Yaş Uşağında İnatkarlıq
Bu dövr “inat mərhələsi” kimi tanınır. Uşaq tez-tez “xeyr” deyir, istəyi yerinə yetirilməyəndə ağlayır, yerə uzanır və ya qəzəb partlayışı keçirir.
- Yanaşma: Səbirli olun, duyğularını qəbul edin. Kiçik seçim haqları verin (məsələn: “Qırmızı köynəyi geyinmək istəyirsən, yoxsa mavi?”).
4 Yaş Uşağında İnatkarlıq
Müstəqillik mübarizəsinin gücləndiyi dövrdür. “Mən özüm edəcəyəm” ifadəsi tez-tez eşidilər.
- Əlamətlər: Güc mübarizəsi, tez-tez etiraz, hər şeyə qarşı çıxmaq.
- Yanaşma: Güc savaşına girməyin, əməkdaşlığı artıracaq seçimlər təqdim edin.
5–6 Yaş Uşağında İnatkarlıq
Bu dövrdə uşaq sosial əlaqələr qurur; evdə və məktəbdə qaydalara uyğunlaşmaqda çətinlik çəkə bilər.
- Əlamətlər: Müəllimə qarşı çıxmaq, dostlarla mübahisələr, evdə ailəyə qarşı inad.
- Yanaşma: Qaydaların səbəbini izah edin, müsbət davranışlarını gücləndirin.
7–8 Yaş Uşağında İnatkarlıq
Sosial mühitin təsiri artır; uşaq dostlarının fikirlərinə daha çox əhəmiyyət verir.
- Əlamətlər: Qaydaları sorğulamaq, ailə ilə mübahisə, müstəqil qərar vermək istəyi.
- Yanaşma: Fikirlərinə hörmətlə yanaşın, təzyiqi azaldın, əməkdaşlıq qurun.
Uşağın İnatkarlığını Azaltmaq Üçün Nələr Etmək Olar?
- Empati qurun: İnadın arxasındakı duyğunu anlamağa çalışın.
- Seçim haqqı verin: Kiçik qərarları özü versin.
- Ardıcıllıq göstərin: Hər vəziyyətdə eyni reaksiya verin.
- Qaydaları aydın qoyun: Az, amma başa düşülən qaydalar təhlükəsizlik hissi yaradır.
- Müsbət davranışları tərifləyin: Paylaşma və əməkdaşlıq kimi davranışları qiymətləndirin.
- Sakit qalın: Qəzəblə reaksiya vermək inadı daha da artırır.
İnatkarlıq Göstərən Uşağa Necə Yanaşmaq Lazımdır?
- Uşağı utandırmayın və başqaları ilə müqayisə etməyin.
- Duyğularını qəbul edin: “Bunu çox istədiyini bilirəm, amma indi mümkün deyil.”
- Alternativ təqdim edin: “İndi çölə çıxa bilmərik, amma evdə oyun oynaya bilərik.”
- Nümunə olun: Sakit və səbirli davranış nümayiş etdirin.
Uşaqlarda İnatkarlığın Psixoloji Tərəfi
İnatkarlıq, uşağın azad olma istəyinin təbii təzahürüdür. Yanlış idarə edilərsə, özünə inam çatışmazlığı, qəzəb problemləri və qapanıqlıq kimi nəticələrə gətirə bilər. Doğru yönləndirilərsə isə qərarlılığı və özünə inamı artırar.
Müsbət Tərəf: İnatkarlığın Faydaları
- Qərarvermə bacarığını inkişaf etdirir
- Özünə inamı möhkəmləndirir
- Müstəqilliyi gücləndirir
Düzgün istiqamətləndirilmiş inatkarlıq, gələcəkdə daha qərarlı və güclü bir fərd olmağa kömək edir.
Valideynlərin ən çox maraqlandıqları mövzular
1Uşağımın Psixoloqa Getməli Olduğunu Necə Anlaya Bilərəm?
▾
Hər bir uşaq bəzən çətin davranışlar göstərə bilər.Lakin bu vəziyyət uzun müddət davam edir, uşağınızın gündəlik həyatına, məktəb uğurlarına və ya sosial münasibətlərinə mənfi təsir göstərirsə, mütəxəssis dəstəyi almaq faydalı olar.Məsələn; tez-tez baş verən qəzəb tutmaları, içinə qapanma, güclü narahatlıq, qardaş qısqanclığı, diqqət pozuntusu, altını islatma, dırnaq yemə və ya tiki kimi hallar, mütəxəssis müdaxiləsinin zəruri olduğuna işarə edə bilər.
2Seanslar nə qədər davam edir?
▾
Seanslar, adətən 45–50 dəqiqə davam edir.Bu müddət uşağın yaşına, diqqət səviyyəsinə və görüşün məzmununa əsasən dəyişə bilər.İlk görüşlərdə valideynlə birgə qiymətləndirmə aparıldığı üçün müddət bir qədər fərqli ola bilər.Daimi seanslarda isə uşağın diqqətini itirmədən səmərəli terapiya prosesi təmin etmək üçün 45–50 dəqiqə ən uyğun zamandır.
3Neçə seans tələb olunur?
▾
Dəstək prosesi zamanı seansların sayı, uşağın yaşadığı problemin növünə, dərinliyinə və istifadə olunan terapevtik yanaşmaya görə dəyişə bilər.Bəzi hallarda 8–12 seans kifayət edə bilər, lakin daha mürəkkəb hallarda proses 24 seansa qədər uzana bilər.Travma kimi dərin təsirli vəziyyətlərdə isə daha uzunmüddətli görüşlərə ehtiyac duyula bilər.Seansların davamlı şəkildə keçirilməsi, prosesin səmərəliliyini və müalicənin təsir gücünü artırır.
4İlk görüşdə nə edilir?
▾
İlk görüş adətən valideynlərlə birlikdə keçirilir.Bu görüş zamanı uşağın inkişaf tarixi, qarşılaşdığı çətinliklər və ailənin gözləntiləri ətraflı şəkildə müzakirə olunur.Daha sonra prosesin necə davam edəcəyi barədə məlumat verilir və ailə ilə birlikdə terapiyanın məqsədləri müəyyənləşdirilir.Növbəti seanslarda uşaqla tanışlıq görüşləri keçirilir. Bu mərhələdə etibarlı və təhlükəsiz mühit yaradılır, uşağın özünü ifadə etməsi təşviq olunur və emosional əlaqə formalaşdırılır.
5Uşağım görüşlərə gəlmək istəməzsə nə olar?
▾
Bəzi uşaqlar ilk mərhələdə yeni mühitə daxil olarkən və ya tanımadığı bir mütəxəssislə görüşərkən çəkingən davrana bilərlər.Bu tamamilə təbii bir vəziyyətdir.Görüşlər zamanı oyun, rəsm, hekayə və yaradıcılıq fəaliyyətləri vasitəsilə uşaq üçün təhlükəsiz, səmimi və dəstəkləyici bir mühit yaradılır.Zəruri hallarda, ilk seanslarda valideynin qısa müddətli iştirakı da təmin edilə bilər.
6Valideynlər də görüşlərdə iştirak edirmi?
▾
Terapiya prosesi yalnız uşaqla məhdudlaşmır; ailə ilə əməkdaşlıq böyük əhəmiyyət daşıyır.
Müntəzəm aralıqlarla keçirilən valideyn görüşmələri zamanı seanslardakı irəliləyiş müzakirə olunur və ev şəraitində tətbiq oluna biləcək tövsiyələr verilir.
7Onlayn görüş mümkündürmü?
▾
Uşaqlarla aparılan seanslar, imkan daxilində üzbəüz şəkildə həyata keçirilir.
Lakin valideynlərlə olan görüşlər həm onlayn, həm də üzbəüz formatda keçirilə bilər.