Uşaqlarda Qidalanma Pozuntusu: Səbəbləri, Əlamətləri və Həll Yolları
Qidalanma, uşaqların sağlam böyüməsi və inkişafı üçün ən əsas ehtiyaclardan biridir. Lakin bəzi hallarda yemək sadəcə fiziki ehtiyac olmaqdan çıxır və psixoloji, emosional çətinliklərin əksi halına gəlir. Məhz bu nöqtədə uşaqlarda qidalanma pozuntusu meydana çıxır.
Uşaqlıq dövründə qidalanma pozuntuları adətən iştahasızlıq, həddindən artıq yemək, yemək seçiciliyi və ya tamamilə yeməkdən imtina etmə formasında özünü göstərə bilər. Bu vəziyyət yalnız uşağın qidalanma rejimini deyil, həm də onun fiziki sağlamlığını, emosional inkişafını və ailədaxili münasibətləri mənfi təsir altına alır.
🔒 Məxfilik və Etik Prinsiplər
🎓 Uşaq Psixoloqu
🗓 ️İlk Görüş: Qiymətləndirme
Uşaqlarda Qidalanma Pozuntusu Nədir?
Uşaqlarda qidalanma pozuntusu, sağlam qidalanma vərdişlərinin pozulması, yeməklə bağlı idarəolunmaz və ya təkrarlanan davranışların yaranması və bu vəziyyətin uşağın böyümə və inkişafına mənfi təsir göstərəcək səviyyəyə çatması ilə xarakterizə olunur.
Uşaqlarda müşahidə edilən əsas qidalanma pozuntuları bunlardır:
- Seçici qidalanma pozuntusu: Uşağın yalnız məhdud sayda qidanı qəbul etməsi.
- Yeməkdən qaçınma: Yeməyə qarşı güclü narahatlıq və ya qorxu hissi.
- Həddindən artıq yemə: Nəzarətsiz şəkildə çox miqdarda qida qəbul etmək.
- Yetərsiz qidalanma: Günlük enerji və qida tələbatını qarşılamayacaq qədər az yemək.
Bu davranışlar bəzən müvəqqəti xarakter daşıya bilər, lakin uzun müddət davam etdikdə ciddi qidalanma pozuntusuna çevrilə və uşağın sağlamlıq vəziyyətinə, emosional balansına təsir göstərə bilər.
Uşaqlarda Qidalanma Pozuntusunun Səbəbləri
“Uşağım niyə yemək yemir?” sualı bir çox valideyni narahat edir. Uşaqlarda qidalanma pozuntusunun ən çox rast gəlinən mümkün səbəbləri bunlardır:
- Psixoloji amillər: Narahatlıq, stres, ailədaxili münaqişələr.
- Valideyn davranışları: Həddindən artıq nəzarətçi və ya tam əksinə, laqeyd tərbiyə tərzi.
- Bioloji səbəblər: Hormon pozğunluqları, mədə-bağırsaq problemləri.
- Travmatik təcrübələr: Məcburi yedizdirmə və ya yemək zamanı yaşanmış mənfi hadisələr.
- Ətraf mühit amilləri: Media təsiri, yaşıd təzyiqi və bədən imici ilə bağlı narahatlıqlar.
Uşaqlarda Qidalanma Pozuntusunun Əlamətləri
Qidalanma pozuntuları çox vaxt tədricən inkişaf edir. Erkən mərhələdə fərqinə varmaq müalicə prosesini xeyli asanlaşdırır. Aşağıdakı əlamətlərə diqqət yetirmək vacibdir:
- Daim eyni yeməkləri seçmək və digər qidaları rədd etmək
- Yemək zamanı narahatlıq və ağlama tutmaları
- Kilo itkisi və ya əksinə, sürətli çəki artımı
- Yeməkdən yayınmaq üçün bəhanələr gətirmək
- Yemək haqqında həddindən artıq danışmaq və ya tamamilə bu mövzudan qaçmaq
- Tək yeməyi üstün tutmaq və ya yemək zamanı qəzəb tutmaları yaşamaq
Bu əlamətlər müşahidə olunarsa, erkən müdaxilə uşağın həm fiziki, həm də emosional sağlamlığı üçün çox vacibdir.
Qidalanma Pozuntusu Olan Uşağa Necə Yanaşmaq Lazımdır?
Valideynlərin ən çox çətinlik çəkdiyi suallardan biri budur: “Qidalanma problemi olan uşağa necə davranmalıyam?” İşte bəzi tövsiyələr:
- Məcbur etməyin: Uşağı zorla yedizdirməyə çalışmaq vəziyyəti daha da ağırlaşdırır.
- Empati qurun: “Bu yeməyi yemək sənə çətin gəlir, amma istəsən bir az sınaya bilərik.” kimi anlayışlı cümlələr işlədin.
- Müsbət mühit yaradın: Yemək vaxtlarını sakit, xoş və stresssiz keçirin.
- Kiçik addımlarla irəliləyin: Yeni qidaları yavaş-yavaş tanıdın.
- Nümunə olun: Özünüz də balanslı və sağlam qidalanaraq örnək olun.
- Peşəkar dəstək alın: Davranış uzun müddət davam edirsə, uşaq psixoloqu və ya dietoloqa müraciət edin.
Qidalanma Pozuntusu Göstərən Uşaqlara Erkən Müdaxilə
Erkən müdaxilə həm fiziki, həm də psixoloji baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır. Vaxtında tədbir görülmədikdə aşağıdakı nəticələr yarana bilər:
- Böyümə və inkişafın ləngiməsi
- İmmunitet sisteminin zəifləməsi
- Emosional problemlər: Narahatlıq, depressiya, özünə inamın azalması
- Sosial münasibətlərdə gərginlik və təcrid olunma
Erkən dəstək vasitəsilə uşağın qidalanma davranışı bərpa oluna, yeməklə bağlı münasibəti sağlam istiqamətə yönləndirilə bilər.
Uşaqlarda Qidalanma Pozuntusu və Məktəb Həyatı
Qidalanma pozuntuları yalnız ev şəraitində deyil, məktəbdə də özünü göstərə bilər. Az yeyən və ya seçici qidalanan uşaqlar bəzən yaşıdlarından fərqli davranışlar sərgiləyir, bu da sosial münasibətlərə mənfi təsir göstərir. Bu səbəbdən müəllimlərin vəziyyəti vaxtında müşahidə etməsi və ailə ilə əməkdaşlıq etməsi çox vacibdir.
Qidalanma Pozuntularının Qarşısını Almaq Üçün Tövsiyələr
- Müntəzəm yemək vaxtları təyin edin.
- Uşağı yemək hazırlığına cəlb edin.
- Yemək zamanı televizor və telefon kimi diqqət yayındırıcıları aradan qaldırın.
- Sağlam qidaları çeşidli və maraqlı formada təqdim edin.
- Uşağın yeməklə bağlı emosiyalarını dinləyin və ciddiyə alın.
Yemək Sadəcə Qidalanma Deyil, Bağ Qurma Anıdır
Yemək təkcə qarın doyurmaq deyil — bu, ailə içində bağ qurmaq və sevgi paylaşmaq üçün mühüm bir fürsətdir. Birlikdə yemək yemək uşağa dəyərli və aid hiss etdiyini göstərir. Bu səbəbdən yemək masası münaqişə yeri deyil, etibar və paylaşım məkanı olmalıdır.
Valideynlərin ən çox maraqlandıqları mövzular
1Uşağımın Psixoloqa Getməli Olduğunu Necə Anlaya Bilərəm?
▾
Hər bir uşaq bəzən çətin davranışlar göstərə bilər.Lakin bu vəziyyət uzun müddət davam edir, uşağınızın gündəlik həyatına, məktəb uğurlarına və ya sosial münasibətlərinə mənfi təsir göstərirsə, mütəxəssis dəstəyi almaq faydalı olar.Məsələn; tez-tez baş verən qəzəb tutmaları, içinə qapanma, güclü narahatlıq, qardaş qısqanclığı, diqqət pozuntusu, altını islatma, dırnaq yemə və ya tiki kimi hallar, mütəxəssis müdaxiləsinin zəruri olduğuna işarə edə bilər.
2Seanslar nə qədər davam edir?
▾
Seanslar, adətən 45–50 dəqiqə davam edir.Bu müddət uşağın yaşına, diqqət səviyyəsinə və görüşün məzmununa əsasən dəyişə bilər.İlk görüşlərdə valideynlə birgə qiymətləndirmə aparıldığı üçün müddət bir qədər fərqli ola bilər.Daimi seanslarda isə uşağın diqqətini itirmədən səmərəli terapiya prosesi təmin etmək üçün 45–50 dəqiqə ən uyğun zamandır.
3Neçə seans tələb olunur?
▾
Dəstək prosesi zamanı seansların sayı, uşağın yaşadığı problemin növünə, dərinliyinə və istifadə olunan terapevtik yanaşmaya görə dəyişə bilər.Bəzi hallarda 8–12 seans kifayət edə bilər, lakin daha mürəkkəb hallarda proses 24 seansa qədər uzana bilər.Travma kimi dərin təsirli vəziyyətlərdə isə daha uzunmüddətli görüşlərə ehtiyac duyula bilər.Seansların davamlı şəkildə keçirilməsi, prosesin səmərəliliyini və müalicənin təsir gücünü artırır.
4İlk görüşdə nə edilir?
▾
İlk görüş adətən valideynlərlə birlikdə keçirilir.Bu görüş zamanı uşağın inkişaf tarixi, qarşılaşdığı çətinliklər və ailənin gözləntiləri ətraflı şəkildə müzakirə olunur.Daha sonra prosesin necə davam edəcəyi barədə məlumat verilir və ailə ilə birlikdə terapiyanın məqsədləri müəyyənləşdirilir.Növbəti seanslarda uşaqla tanışlıq görüşləri keçirilir. Bu mərhələdə etibarlı və təhlükəsiz mühit yaradılır, uşağın özünü ifadə etməsi təşviq olunur və emosional əlaqə formalaşdırılır.
5Uşağım görüşlərə gəlmək istəməzsə nə olar?
▾
Bəzi uşaqlar ilk mərhələdə yeni mühitə daxil olarkən və ya tanımadığı bir mütəxəssislə görüşərkən çəkingən davrana bilərlər.Bu tamamilə təbii bir vəziyyətdir.Görüşlər zamanı oyun, rəsm, hekayə və yaradıcılıq fəaliyyətləri vasitəsilə uşaq üçün təhlükəsiz, səmimi və dəstəkləyici bir mühit yaradılır.Zəruri hallarda, ilk seanslarda valideynin qısa müddətli iştirakı da təmin edilə bilər.
6Valideynlər də görüşlərdə iştirak edirmi?
▾
Terapiya prosesi yalnız uşaqla məhdudlaşmır; ailə ilə əməkdaşlıq böyük əhəmiyyət daşıyır.
Müntəzəm aralıqlarla keçirilən valideyn görüşmələri zamanı seanslardakı irəliləyiş müzakirə olunur və ev şəraitində tətbiq oluna biləcək tövsiyələr verilir.
7Onlayn görüş mümkündürmü?
▾
Uşaqlarla aparılan seanslar, imkan daxilində üzbəüz şəkildə həyata keçirilir.
Lakin valideynlərlə olan görüşlər həm onlayn, həm də üzbəüz formatda keçirilə bilər.